Waarom we leren

Nu op de scholen de M-toetsen afgenomen en geanalyseerd worden, is deze vraag weer actueel: “Waarom doen we het eigenlijk?”

Het is niet de eerste keer dat we deze vraag stellen. In 2021, toen de derde coronagolf dreigde, deden we het ook. Daarom staat er deel 2 boven dit artikel. Lees zeker ook deel 1 even. Ondanks dat de tijden veranderd zijn, blijft het goed om de waarom-vraag te stellen. Zeker aan het begin van een nieuw jaar. Daarmee onderzoek je of iets nog past of dat je misschien andere keuzes moet maken. In dit artikel formuleren we een antwoord op deze vraag door eerst terug te gaan in de tijd en dan stil te staan bij de keerzijde van toetsen én de waarde van het oordeel van de leerkracht. Hoe zou jij deze vraag beantwoorden? Voel je vrij om een reactie achter te laten onderaan deze pagina. 
 

Toetsen bieden houvast
Even terug naar maart 2021. De scholen waren net weer open en een derde coronagolf dreigde. “Juist nu, na een periode van thuisonderwijs, biedt de halfjaarlijkse toets houvast”, schreven we toen. Want toetsen kunnen: 

• inzicht geven in de (cognitieve) ontwikkeling van leerlingen, zodat je kunt bepalen of een leerling op de goede weg zit, vooruit gaat of op een bepaalde manier scoort ten opzichte van leeftijdgenoten;
• aanknopingspunten bieden voor het toekomstige onderwijsaanbod en helpen bepalen hoe je instructiegroepen samenstelt, welk materiaal je inzet en hoe je eigen leerkrachthandelen eruit komt te zien;
• gebruikt worden als meetlat voor de effectiviteit van je onderwijs gedurende een bepaalde periode. 

Deze houvast is prettig in onzekere tijden, maar ook nu. Het helpt je antwoord te vinden op een belangrijke vraag: wat hebben mijn leerlingen van mij nodig om te groeien?

De keerzijde
Toetsen hebben ook een keerzijde. Er kan te veel getoetst worden, te eenzijdig, te veel summatief (gericht op de prestatie) en te weinig formatief (gericht op het proces). Het kan het stimuleren van een brede ontwikkeling beperken, leerlingen toetsstress geven en scholen toetsdruk om hoog te scoren. 

In een reactie op een onderzoek naar toetsstress in het basisonderwijs, noemt een groep 8-leerkracht het Nederlandse toetssysteem zelfs “kindermishandeling”, vertelt een ingehuurde mindfulnesscoach hoe ze leerlingen leert ontspannen voor een toets en ziet een andere leerkracht hoe toetsen leiden tot oefenen voor toetsen: “Wij hebben zelfs ouders die thuis consequenties hebben op lagere scores, terwijl het kind gewoon laat zien wat het kan.”

Tegelijkertijd zegt de minister van Onderwijs dat scholen niet verplicht worden om heel veel te toetsen: “Dus daar moeten de scholen zelf in matigen” en vindt de onderwijsinspectie dat gezonde stress bij toetsen hoort, “maar als dat leidt tot stress, buikpijn of ruzie bij kinderen, dan is dat niet goed. Dan ga je verkeerd met zo’n toets om.”

Het oordeel van de leerkracht
“Wij zijn gaan geloven dat de toets het beter weet dan al die professionals die dagelijks met kinderen in de weer zijn”, zegt een vertegenwoordiger van ‘Leve het onderwijs’ in een uitzending van onderzoeksprogramma Pointer, naar aanleiding van het onderzoek naar toetsstress. Volgens deze groep bestuurders in het onderwijs is de oorspronkelijk bedoeling van toetsen verschoven van het ondersteunen van het leerproces naar het dienen van een systeem. Het vakmanschap van de onderwijsprofessional moet weer centraal komen te staan en toetsen moeten weer een middel worden om ontwikkeling te ondersteunen in plaats van een doel op zich. 

Want toetsen weten het niet beter dan onderwijsprofessionals, maar helpen wel om onbevooroordeeld beeld van ontwikkeling neer te zetten. Want hoe je het ook wendt of keert, zo zeggen ook onderwijssocioloog Thijs Bol en toetsexpert Karin Heij, leerkrachten hebben vooroordelen. Dat is heel menselijk en niets om je voor te schamen. Je dient je er alleen bewust van te zijn én te zorgen dat je hulpmiddelen hebt die je helpen bij het vormen van een objectief beeld van de ontwikkeling van leerlingen en je eigen onderwijs. 

Conclusie
Eigenlijk zeggen alle eigenschappen die we toekennen aan toetsen, positief en negatief, niets of weinig over de toetsen zelf, maar wel veel of alles over de manier waarop we ze gebruiken. In dat gebruik gaat het soms mis. Wij zien toetsen als een hulpmiddel in de toolbox van de capabele onderwijsprofessional. Ze helpen bij het neerzetten van een objectief beeld van de ontwikkeling van leerlingen en het gegeven onderwijs. Maar ze zijn pas waardevol als je ze in een context plaatst. Kijk dus naast de meetbare data (de toetsresultaten) ook altijd naar de merkbare data (informatie uit observaties en gesprekken). Het is die combinatie die je een compleet beeld geeft en zicht op het verhaal achter de cijfers. Zo ontstaat er grip op ontwikkeling en ben je in staat om met gerichte interventies aan de slag te gaan en leerlingen te helpen groeien.
 

Bron: Leeruniek.nl